Dzieje Gminy Mniszków sięgają czasów średniowiecza. Przez jej tereny przebiegały szlaki komunikacyjne łączące grody kasztelańskie w Wolborzu i Żarnowie. Odcinek drogi z Sulejowa do Żarnowa nazywany został w dokumencie z 1237 roku jako „antiqua via” i był fragmentem szlaku wczesnośredniowiecznego zachodnio-pomorsko–ruskiego.
Dzisiejsza Gmina Mniszków w początkach swego istnienia wchodziła w skład Kasztelanii Żarnowskiej poza Marzęcinem. Potwierdza to dokument z 1237 roku wystawiony przez księcia mazowieckiego, Bolesława Konradowica, w miejscowości Błogie. Pod koniec XIV wieku nastąpił podział na powiaty i okolice Mniszkowa, które weszły w skład powiatu opoczyńskiego. Powiat był najmniejszą jednostką administracyjną w Polsce szlacheckiej. Na obszarze gminy znajdował się jeden ośrodek parafialny z siedzibą w Błogiem. W skład tej parafii wchodziły następujące wsie: Błogie, Małe Końskie, Prucheńsko, Stoczki, Świeciechów, Marzęcin, Trzebiatów. Poniżej przedstawiamy chrakterystykę poszczególnych wsi wchodzących w skład Gminy Mniszków:
Błogie – pierwsza chronologiczna informacja o tej wsi pochodzi z dokumentu księciaLeszka Białego wystawionego w 1221 roku na rzecz cystersów sulejowskich. Wśród świadków nadania książęcego byli wymienieni Nicolas et Marius capellani de Blogie. W 1237 roku w Błogiem istniał kościół o charakterze parafialnym. Wieś ta, istniała już w XI–XII wieku, o czym świadczą badania archeologiczne.
Grabowa – nazwa miejscowości sugeruje, że powstała na wykarczowanym obszarze lasu. O jej istnieniu wspomina wzmianka w dokumencie z 1408 roku wydana przez opata sulejowskiego Teobalda. Dokument ów potwierdzał nabycie sołectwa we wsi klasztornej Dąbrowa przez dziedziców z Pilichowic. Wśród świadków został wymieniony laboriosus Johannes de Grabowa. Wieś Grabowa wymienia także Jan Długosz wśród 16 wsi położonych w kasztelanii żarnowskiej, które stanowiły uposażenie kanclerstwa łęczyckiego. A zatem skoro Grabowa była w pierwotnym uposażeniu tegoż kanclerstwa to początki jej powstania można datować przed 1239 rokiem.
Jawor – pierwsza wzmianka o tej wsi pochodzi z 1440 roku. Wieś należała do uposażenia kanclerzy łęczyckich, czyli istniała już w XIII wieku. Nazwa miejscowości wywodzi się prawdopodobnie od tego, że założono ją na terenie pierwotnie zalesionym.
Małe Końskie – pierwsza wzmianka o tej miejscowości znajduje się w dokumencie rozgraniczenia dóbr Błogie i Trzebiatów z 1437 roku. Z tej wsi pobierali kanclerze łęczyccy dochody z dziesięcin, można więc przypuszczać, że wieś istniała w XIII wieku. Nazwa wsi sugeruje istnienie gospodarki hodowlanej. Określenie „małe” dodane do niej nawiązuje i pozwala odróżnić od Końskich znanego ośrodka dóbr rodu Odrowążów.
Mikułowice – w 1404 roku Dodek z Mikułowie herbu Ostoja świadczył w Krakowie w procesie oczyszczenia szlachectwa wójta ze Skawiny. Dokumenty z XV wieku wymieniają jeszcze kilku dziedziców Mikułowie tegoż herbu w otoczeniu bliskich sąsiadów ze Sławna, Stoku i Plichowic. Nazwa tej miejscowości należy do nazw patronimicznych.
Mniszków – w dokumencie opata Teobalda z 1408 roku (wspomnianym już przy wsi Grabowa) jako świadek przytoczony został także laboriosus Jacobus de Mnyskow. Miejscowość ta należała do uposażenia kanclerstwa łęczyckiego. Powstała z całą pewnością jeszcze przed 1239 rokiem, co potwierdzają powierzchniowe badania archeologiczne.
Potok – w 1429 roku występował, jako świadek w procesie oczyszczania nagany szlachectwa, Grzegorz z Potoka de clenodio Colmasch. Jan Długosz wspomina istnienie tej wsi w Liber Beneficiorum. Osada należała do uposażenia kanclerzy łęczyckich. Nazwa pochodzi od charakterystycznego elementu fizjograficznego.
Prucheńsko – pierwszy zapis źródłowy pochodzi z 1405 roku i dotyczy zamiany dóbr między klasztorem sulejowskim a Mikołajem z Łazowa, który przekazał opatowi swe wsie Prucheńsko i Stoczki w zamian za Pęczniew.
Radonia – w źródłach pojawia się w 1412 roku przy okazji rozgraniczania dóbr biskupstwa włocławskiego od posiadłości rycerskich: Błogiego i Trzebiatowa. Właścicielem osady był Michał z Radoni z rodu Awdańców. Dziesięcinę z tej miejscowości pobierali kanclerze łęczyccy.
Stoczki – podobnie jak Prucheńsko, miejscowość ta przeszła w 1405 roku w posiadanie klasztoru sulejowskiego. Wieś istniała już w XIII wieku. Nazwa wiąże się przypuszczalnie z charakterystyczną własnością terenu. W materiale źródłowym odnotowana jest jako Stoky.
Stok – w Liber beneficiorum J. Łaskiego zaznaczono, że Stok należy do parafii w Wójcinie, poprzednio należał do parafii w Sławnie. Geneza nazwy tej miejscowości jest podobna do wsi Stoczki.
Strzelce – pierwsza wiadomość o tej osadzie pochodzi z podrobionego dokumentu księcia Kazimierza Sprawiedliwego opatrzonego datą 1176 r. Wieś z nadania władzy przechodziła w posiadanie klasztoru sulejowskiego, jako jego pierwotne uposażenie. Ten stan rzeczy potwierdzały późniejsze bulle papieskie z 1218 i 1229 roku.
Świeciechów - w 1221 roku Książe Leszek Biały nadał cystersom sulejowskim źreb w tej wsi, który poprzednio należał do Sulisława. Książę zezwolił cystersom na zakup innego źrebu od Konrada i Maleszy synów Radwana. Badania archeologiczne ujawniły ślady osady z X-XII wieku.
Zajączków – miejscowość wspomniana została w dokumencie biskupa włocławskiego Zbyluta, wystawionym w 1367 roku. Wieś stanowiła uposażenie kanclerzy łęczyckich, a więc istniała przed 1239 rokiem.
Zarzęcin – wieś biskupstwa włocławskiego wymieniona w 1412 roku w dokumencie rozgraniczenia tej miejscowości i innych dóbr kościelnych od posiadłości rodu Awdańców. Badania archeologiczne ujawniły ślady tej osady z okresu wczesnośredniowiecznego tj. z XI wieku. Wszystkie wsie stanowiły własność szlachecką lub kościelną. Własność kościelną reprezentował głównie klasztor cystersów w Sulejowie. Natomiast własność szlachecka należała do kilku rodzin. Jedną z nich był ród Awdańców, wspomniany już Pakosław Stary oraz jego potomkowie. Do innych rodzin należy zaliczyć Duninów herbu Drzewica. Posiadacze szlacheccy mający swe dobra w dzisiejszej gminie Mniszków zaliczali się do średniej i drobnej szlachty.
W 1784 roku cystersi wybudowali w Błogiem niewielki kościół murowany pod wezwaniem Nawiedzenia N.M.P. i św. Mikołaja. Fundatorami byli m.in. Stanisław Wroński – ówczesny proboszcz oraz Karol Dunin – dziedzic części wsi Błogie. Tuż przed wybuchem I wojny światowej kościół rozbudowano wg. projektu inż. Z. Słomińskiego. Dużą pomoc przy budowie okazał car Mikołaj II, który przyjeżdżał wraz z rodziną i dworem przez Błogie w 1912 roku. Przydzielił on m.in. drzewo na budowę z pobliskich lasów, które ciągną się aż do Tomaszowa i dalej. W okresie zaborów w tych lasach odbywały się polowania carskie.
W czasach II Rzeczpospolitej przyjeżdżał tu również prezydent Ignacy Mościcki. W czasie II wojny światowej na terenie gminy działały oddziały partyzanckie AK m.in. oddział pod dowództwem porucznika Witolda Kucharskiego „WICHRA”. W czerwcu 1942 roku w byłym majątku Zajączków działała Konspiracyjna Szkoła Podchorążych Piechoty, której komendantem był podporucznik Zbigniew Modzelewski „Krzywda”. Na wykłady przyjeżdżali przedwojenni oficerowie Wojska Polskiego, a ogólną opiekę i nadzór sprawował kapitan Jan Serdyński pseudonim „Bolek i Redka”, komendant obwodu Opoczno.
Dariusz Marszałek
POPRZEDNIĄ
NASTĘPNĄ
